شاخص بورس چیست؟ آشنایی با انواع شاخص بورسی

شاخص بورس چیست؟

«شاخص» یا ایندکس (Index) در حالت کلی به معیار و نشانگر یک چیز گفته می‌شود. در بازارهای مالی از شاخص برای اندازه‌گیری تغییرات صورت گرفته در یک بازه‌ی زمانی مشخص استفاده می‌شود. به عبارت دیگر از آنجایی که بازار بورس ایران مانند هر بازار دیگر براساس قانون عرضه و تقاضا فعالیت می‌کند باید یک معیار و روشی وجود داشته باشد که بتوان به کمک آن عملکرد کل بازار را ارزیابی نمود. این معیار و روش ارزیابی همان شاخص بورس است.
 

شاخص بورس انواع مختلفی دارد که برخی از آن‌ها مختص کشورهای خاص هستند. در ادامه ابتدا شاخص کل بورس را معرفی می‌کنیم و سپس با جزئیات بیشتری در مورد انواع دیگر شاخص‌ها بحث خواهیم کرد.
 

شاخص کل بورس و کاربرد آن

یکی از مهم‌ترین شاخص‌های بورسی شاخص کل بورس نام دارد که میانگین ارزش سهام کل شرکت‌ها را نسبت به اولین سال که به آن سال پایه هم می‌گویند (۱۳۶۹ شمسی) نشان می‌دهد.

برای اندازه‌گیری این شاخص تعداد مشخصی سهم که به آن‌ها سهم‌های شاخص‌ساز هم می‌گویند، بررسی می‌شود که البته هرکدام وزن و ارزش متفاوتی دارند. این یعنی سهام برخی شرکت‌ها تأثیر بیشتری روی شاخص کل می‌گذارند در صورتی که سهام برخی دیگر چندان تغییری روی این شاخص ایجاد نمی‌کنند.

درست مانند ضریب در کارنامه‌ها که برخی دروس مثل ریاضی و فیزیک به دلیل داشتن ضریب بیشتر نسبت به دروس دیگری مثل عربی تأثیر بیشتری روی معدل رشته ریاضی فیزیک می‌گذاشتند.

اکنون شاید بپرسید افزایش شاخص کل بورس نشانه‌ی خوبی است یا کاهش آن؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که در حالت کلی افزایش شاخص کل بورس خبر از صعودی بودن بازار می‌دهد و نشانه‌ی خوبی است. ولی در این بین باید به چند نکته توجه داشت.

به عنوان مثال ممکن است شما سهام یکی از شرکت‌هایی که در شاخص کل تأثیر دارند را خریداری کرده باشید و شاخص کل بورس ۵۰ درصد افزایش پیدا کرده باشد. این دلیل نمی‌شود که سرمایه‌‌ی شما هم ۵۰ درصد رشد کرده باشد.

همان‌طور که گفتیم برای اندازه‌گیری شاخص کل بورس از سهام شرکت‌‌های مختلف که هرکدام وزن مخصوص خود را دارند، استفاده می‌شود.

این یعنی ۵۰ درصد رشد شاخص کل بورس می‌تواند تنها به دلیل عملکرد بسیار خوب برخی از این شرکت‌های شاخص‌ساز حاصل شده و سهامی که شما آن را در اختیار دارید، تأثیر چندانی در این افزایش نگذاشته باشد.

نکته‌ی مهم دیگر این است که در اندازه‌گیری شاخص کل بورس هم قیمت سهم‌ها و هم سود آن‌ها تأثیر دارند. اما اگر به دنبال شاخصی باشیم که تنها تغییرات قیمت را دنبال کند چه؟ برای این کار شاخص دیگری وجود دارد که در قسمت بعدی آن را معرفی می‌کنیم.

شاخص قیمت‌

در بخش قبلی دیدیم که در محاسبه‌ی شاخص کل بورس هم قیمت سهم‌ها روی افزایش یا کاهش آن تأثیر می‌گذارند و هم سودی که از هر سهم حاصل می‌شود می‌تواند این شاخص را بالا و پایین کند.

با این حال مواقعی پیش می‌آید که تنها می‌خواهیم تغییرات قیمت را دنبال کنیم و نمی‌خواهیم میزان سود هر سهم در شاخص ما تأثیر داشته باشد.

در چنین موقعیت‌هایی می‌توان به جای شاخص کل بورس از شاخص دیگری استفاده نمود که به آن شاخص قیمت‌ می‌گوییم. اگر در بررسی‌ها و تحلیل‌های خود ببینیم که شاخص قیمت‌ ۵ درصد رشد داشته، این یعنی میانگین قیمت هر سهم ۵ درصد رشد داشته است.

به همین دلیل برای کسانی که به دنبال سودگیری در کوتاه‌مدت هستند استفاده از شاخص قیمت‌ از اهمیت بیشتری نسبت به شاخص کل برخوردار است.

شاخص هم وزن چیست؟

یادتان است که گفتیم در اندازه‌گیری شاخص کل بورس، هر شرکت وزن و ضریب مخصوص خود را دارد؟ این موضوع باعث می‌شد که افزایش ارزش سهام شرکت‌های بزرگ که وزن بیشتری دارند باعث افزایش شاخص کل هم شود در حالی که برخی از شرکت‌های کوچک‌تر با وزن کمتر رشد قابل‌توجهی نکرده‌اند.

در برخی شرایط این موضوع می‌تواند باعث گمراهی سرمایه‌گذاران شود که برای جلوگیری از آن شاخص دیگری به نام شاخص هم وزن وجود دارد.

در محاسبه و اندازه‌گیری شاخص هم وزن همان‌طور که از اسمش برمی‌آید تمام شرکت‌ها وزن و ضریب یکسانی دارند و این‌طور نیست که تفاوتی در تأثیر‌گذاری آن‌ها روی شاخص کل وجود داشته باشد.

یکی از مهم‌ترین مزیت‌های شاخص هم وزن این است که می‌تواند جلوی دستکاری و شیطنت برخی از افراد را بگیرد. بدین ترتیب که به دلیل وزن برابر تمام شرکت‌ها دیگر کسی نمی‌تواند با حمایت و خرید سهام‌های خاصی که وزن بیشتری دارند شاخص کل بورس را بالا ببرد و به صورت تصنعی حال بازار را به غیر از آن چیزی که واقعاً هست، نشان دهد.

هر دو شاخص کل و شاخص قیمت نسخه‌ی هم وزن دارند که در آن ضریب تمامی شرکت‌ها یکی است و به ترتیب به آن‌ها شاخص کل هم وزن و شاخص قیمت هم وزن گفته می‌شود.

انواع دیگر شاخص بورسی

هر کس می‌توان با یک نگاه به شاخص کل بورس، شاخص قیمت و شاخص هم وزن به یک درک کلی از وضعیت فعلی بازار دست پیدا کند. با‌ این‌ حال به جز شاخص‌های معرفی شده، شاخص‌های دیگری هم داریم که می‌توانند کمک زیادی به تصمیم‌گیری درست شما بکنند.

شاخص ۵۰ شرکت فعال شاخصی است که در اندازه‌گیری آن تنها ۵۰ شرکتی که بیشترین حجم معاملاتی را به خود اختصاص داده‌اند، شرکت داده می‌شوند.

بالا بودن حجم معاملاتی نشان می‌دهد که سهام این ۵۰ شرکت بیش از هر شرکت دیگری خرید و فروش می‌شوند که این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است. به عبارت دیگر شاخص ۵۰ شرکت فعال نشان می‌دهد که سهام شرکت‌هایی که بیش از بقیه خرید و فروش می‌شوند در چه وضعیتی قرار دارد.

همچنین شاخص ۳۰ شرکت بزرگ را داریم که تنها شرکت‌هایی را شامل می‌شود که ارزش بازار آن‌ها بیشتر از شرکت‌های دیگر است. برای تعیین ارزش بازار هر شرکت هم تعداد سهم‌ها در قیمت هر سهم ضرب می‌شود.

برای استفاده از این شاخص بیایید یک سناریو را در نظر بگیریم. زمانی که شاخص کل افزایش یافته باشد ولی شاخص هم وزن ثابت مانده یا کاهش داشته باشد با دو احتمال روبه‌رو هستیم: یا چند شرکت‌ بزرگ که وزن بیشتری دارند عملکرد خوبی نداشته‌اند یا تعداد زیادی از شرکت‌هایی که وزن کمتری دارند با کاهش روبه‌رو بوده‌اند. برای اینکه بفهمیم کدام گزینه محتمل‌تر است می‌توانیم به شاخص ۳۰ شرکت بزرگ نگاه کنیم.

اگر این شاخص منفی باشد یعنی شرکت‌های کوچک‌تر رشد خوبی داشته‌اند و شاخص کل را بالا برده‌اند و اگر مثبت باشد برعکس این اتفاق رخ داده است.

در شاخص صنعت نیز همانطور که از اسمش می‌توان حدس زد تنها شرکت‌های صنعتی مورد توجه است. این شاخص به دلیل اینکه تنها شرکت‌های صنعتی مثل پتروشیمی و خودروسازی را شامل می‌شود بیش از اینکه برای سرمایه‌گذارها اهمیت داشته باشد مورد توجه سیاستمداران است.

همانطور که گفتیم برخی از شاخص‌ها هم وجود دارند که تنها مختص به یک کشور خاص هستند و تنها در آن کشورها می‌توان از آن‌ها استفاده کرد.

مثلاً شاخص داو جونز (Dow Jones) میانگین کارایی ۳۰ شرکت برتر آمریکایی را نشان می‌دهد و تغییر آن نمی‌تواند به صورت مستقیم تأثیری روی عملکرد بورس کشورهای دیگر از جمله ایران داشته باشد. به همین ترتیب شاخص بورس لندن (FOOTSIE) کارایی ۱۰۰ شرکت برتر انگلستان و شاخص بورس ژاپن (Nikkei) کارایی ۲۲۵ شرکت برتر ژاپن را نشان می‌دهند.